Razvoj i nastanak Cetinja, kao relativno mladog grada, sa svojim starim istorijskim jezgrom, skreće veliku pažnju na urbano i graditeljsko nasljeđe, na čiju su izgradnju i razvoj uticala burna istorijska, društvena i ekonomska zbivanja u zemlji.

Cetinje kao naselje postoji već 500 godina, što nije mnogo u odnosu na nastanak primorskih aglomeracija iz antičkog perioda u neposrednom okruženju. Međutim, tih pet vjekova – čitava je istorija jednog naroda, koji je kroz razvoj grada bilježio trenutke svog postanka, uspona, stagnacije i padova.

Za Cetinje, kao gradsku aglomeraciju, može se reći da je nastalo odjednom, što ga čini vrlo specifičnim. Naime, od sedamdesetih godina XIX vijeka, za nepunih pedeset godina, nastala je, u urbanom smislu, tipološka i oblikovana karakteristična sredina sa formiranim gradskim stambenim tipom prizemne kuće i kuće na sprat sa izgrađenim potkrovljem, nastalim i razvijenim u zatvorenim urbanim blokovima, gdje je linija življenja u njima bila ulica – kuća – dvorište.

Uporedo sa razvojem ovakvog tipa urbanih blokova i gradske gradske stambene kuće, razvila se značajna javna arhitektura grada, koja je građena pod velikim uticajem stranih graditelja sa primjenom raznih arhitektonskih stilova i koja je i tada, a i danas, činila reprezentativnu gradograditeljsku okosnicu ovog grada.

U periodu između dva svjetska rata, koji karakteriše gubitak crnogorske državnosti i osjetna stagnacija u gradograditeljskom razvoju, Cetinje nastavlja kontinuitet formiranog, tada već tradicionalnog tipa gradske stambene kuće i urbanih zatvorenih blokova, ali se izgrađuju i prve savremene stambene višespratne zgrade za kolektivno stanovanje, kao i savremene javne ustanove potrebne za onovremeni društveni život.

U najbržem i najznačajnijem periodu razvoja Cetinja, od sedamdesetih godina XIX vijeka do Prvog svjetskog rata, koje je tada bilo najmanja evropska prijestonica, nastao je i razvio se grad po principima evropskih metropola tog vremena u čijoj je gradograditeljskoj djelatnosti bilo angažovano mnogo stranih arhitekata, inženjera, graditelja i majstora.

Razvoj Cetinja u tom periodu pratila su mnoga značajna istorijska i društvena zbivanja. Tako je drugu polovinu XIX vijeka u razvoju Cetinja obilježio period državne vlasti i njenih stremljenja ka evropskoj kulturi i međunarodnom priznanju. Priznanjem Crne Gore kao samostalne države, na Berlinskom kongresu 1878. godine, na osnovu kojeg se znatno proširila, započeo je ubrzan period u stvaranju državne, ekonomske, socijalne, društvene, kulturne i prostorne nadgradnje, što je uslovilo uvećanje ekonomske moći i reorganizaciju i usavršavanje državnog aparata i vlasti. U tom periodu, Cetinje kao prijestonica dobija na još većem domaćem i inostranom značaju i doživljava svoj ubrzani društveno – ekonomski, institucionalni i urbani razvoj.

Ne uzimajući u obzir mogućnost i napore koje je Cetinje ostvarilo kao prostorno mali i mladi grad, ono zauzima značajno mjesto u pogledu idejnog, društvenog i urbanog preobražaja drugih gradova u Crnoj Gori, naročito od druge polovine XIX vijeka do Prvog svjetskog rata.

Na osnovu toga i činjenice o današnjem relativno očuvanom starom urbanom nasljeđu, opravdana je činjenica koja Cetinje svrstava u red gradova sa značajnim gradograditeljskim nasljeđem, što nas obavezuje na njegovu značajnu valorizaciju i višenaučna proučavanja.

(odlomak iz knjige „Arhitektura Cetinja od XV vijeka do Drugog svjetskog rata“, autor: prof. dr Goran Radović)