Kako je nastalo Cetinje? Nekadašnji centar crnogorske države, danas kulturna, istorijska i duhovna Prijestonica Cetinje. Odakle priča počinje?

Nastanak Cetinja, prije svega, bio je uslovljen istorijsko – političkim i društveno – ekonomskim okolnostima karakterističnim za drugu polovinu XV vijeka. Naime, osvajački pohodi Turaka primorali su tadašnjeg gospodara Zete Ivana Crnojevića da sjedište države – iz utvrđenog grada Žabljaka – premjesti na nepristupačnije podneblje. Prvo je to učinjeno 1475. godine, kada je zetski vladar svoju prijestonicu preselio na Obod, nakon čega je morao ići još dublje, u brda, u podnožje planine Lovćen.

Početkom 1482. godine, Ivan Crnojević zaustavio se na Cetinjskom polju, gdje je podigao dvor, a kroz dvije godine i manastir. Time je utemeljena nova prijestonica države, koja je dobila ime Cetinje.

U novosazdani manastir, Ivan Crnojević prenio je i sjedište Zetske mitropolije, tako da je Cetinje, pored svjetovnog, postalo i duhovni centar u kojem je Ivanov sin Đurđe Crnojević osnovao prvu državnu štampariju na slovenskom jugu – Crnojevića štampariju.

Nagli uspon Cetinja pod Crnojevićima prekinut je na samom kraju XV vijeka, jer je Zeta 1499. godine izgubila samostalnost, te se jedini slobodni dio države, koja se od tada naziva Crnom Gorom, sveo na krševiti prostor između Rijeke Crnojevića i Boke Kotorske.

Nestankom Crnojevića kao graditelja novog duha, naredna dva vijeka bilježi stagnacija Cetinja. Grad koji bješe razapet između Venecije i Turske, često na udaru osvajača, u tim je vremenima bio izložen teškim iskušenjima. Za trajanja tog mučnog razdoblja, stradala su i tadašnja dva najprepoznatljivija simbola grada – dvor i manastir.

No, s kraja XVII vijeka, Cetinje počinje iznova da se razvija. Preciznije, sve počinje 1697. godine, kada rodonačelnik crnogorske kraljevske dinastije Petrović – Danilo, biva izabran za Cetinjskog mitropolita. Dinastija Petrović, s pravom nasljedne vlasti, sa Cetinja će vladati Crnom Gorom u naredna dva stoljeća.

Okupirani vođenjem oslobodilačkih ratova i jačanjem jedinstva u Crnoj Gori, vladika Danilo i njegovi nasljednici nijesu imali dovoljno vremena za temeljnije djelovanje na izgradnji Cetinja. Otud, prvi značajniji momenat iz životopisa grada, koji se tiče njegovog osjetnijeg razvoja, dogodiće se za vrijeme vladavine Petra II Petrovića Njegoša. Naš veliki državnik, pjesnik i filozof, 1838. godine, nedaleko od manastira, sazdao je novu vladarsku rezidenciju – Biljardu, a Cetinje se uvećava podizanjem novih kuća. Sve to, postepeno je ukazivalo prostor ka urbanizaciji centra crnogorske države.

U doba vladavine Njegoševog nasljednika, Danila Petrovića, Crna Gora biva proglašena knjaževinom, što dodatno podstiče razvoj Cetinja.

No, doba velikog progresa Cetinja, u punom značenju tog pojma, dogodiće se u doba vladavine knjaza Nikole I Petrovića. Riječ je o periodu za kojeg će biti podignuto niz javnih objekata. Tako je 1864. godine izgrađeno impresivno zdanje prvog hotela – “Lokande”, a tri godine kasnije i novi knjažev dvor. Među objektima koji su sazdani u istom razdoblju, neizostavan je i nekadašnji Djevojački institut, te objekat bolnice.

Međunarodnim priznanjem Crne Gore, 1878. godine, Cetinje u sve većoj mjeri stiče renome i obrise evropske prijestonice – uz sve odgovarajuće atribute. Kako su godine odmicale, u glavnom gradu crnogorske države bilo je sve više modernih zgrada, niz ambasada, a do 1914. godine, Cetinje doživljava svojevrstan urbano – populacioni procvat. Iz pomenutog perioda, uostalom, datiraju i zdanja Vladinog doma, te današnjeg Kraljevskog pozorišta “Zetski dom”.

U toj epohi, na Cetinje dolaze i u njemu borave brojni intelektualci iz različitih južnoslovenskih krajeva i šire, što je predstavljalo nemjerljiv doprinos razvoju kulturno – prosvjetne, zdravstvene i drugih sfera društvenog života.

U razdoblju između dva svjetska rata, Cetinje je bilo sjedište Zetske banovine. Populacije je u tom periodu dodatno uvećana, te je, prema rezultatima popisa iz 1931. godine, grad imao 8.982 stanovnika. Uz to, gradsko područje teritorijalno je prošireno, a u istom periodu, Cetinje dobija jednu od građevina koja je i danas karakteristična u gradskoj arhitekturi – objekat Banovine, a danas sjedište Prijestonice Cetinje.

Po završetku Drugog svjetskog rata, odlukom Skupštine Narodne Republike Crne Gore, novim glavnim gradom proglašena je Podgorica, odnosno, tadašnji Titograd. Time, sa Cetinja odlaze brojni republički organi uprave i administracije.

Tokom poslijeratnih dekada, uspostavljanjem industrijskih pogona, uz ozbiljno zanemarivanje razvoja tradicionalnih i potencijalno mogućih kulturno – prosvjetnih funkcija i turističkih kapaciteta, grad nije uspio da stvori šire i pouzdanije osnove za brži i solidniji društveno – ekonomski prosperitet.

Devedesete godine prošlog vijeka, obilježili su ratni sukobi u susjedstvu, inflacija i sankcije, a uporedo s tim i stagnacija privrede, te rast nezaposlenosti na Cetinju. No, vraćanjem atributa i zvaničnog statusa kulturne, duhovne i istorijske Prijestonice Crne Gore, pružen je podsticaj novom razvoju grada.